11 nowych Pomników Historii!

23 listopada 2017 roku Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Andrzej Duda w Pałacu Prezydenckim w Warszawie wręczył oficjalne dokumenty, potwierdzające uznanie jedenastu kolejnych zabytków za Pomniki Historii. Dokonano także jednego rozszerzenia istniejącego już wpisu.

Ciechocinek – Zespół tężni i warzelni soli wraz z parkami Tężniowym i Zdrojowym stanowi unikatowy zespół zabytkowych budowli i urządzeń przemysłowych, powiązanych z przestrzenią rekreacyjną uzdrowiska, służących produkcji spożywczej soli warzonej oraz wykorzystywanych w przyrodolecznictwie. Zespół stanowi materialny dokument, ukazujący wysiłki budowy nowoczesnego przemysłu solnego w warunkach porozbiorowych. Powstanie saliny ciechocińskiej powiązane są z sylwetkami działaczy gospodarczych: Franciszka Ksawerego Druckiego-Lubeckiego, Fryderyka Wilhelma Lempe, Konstantego Leona Wolickiego i innych.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Gdańsk – Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku Oliwie
Zespół pocystersko-katedralny w Gdańsku – Oliwie jest przykładem zabytku o szczególnym znaczeniu dla kultury i dziedzictwa polskiego. Całość założenia obejmuje teren dawnego klasztoru cystersów z kościołem pw. Trójcy Świętej (obecnie katedrą) i część rezydencjonalną oraz parkową. Opactwo oliwskie ukształtowane w okresie XII – XVIII w. to unikalny zespół o wysokim walorze autentyczności. Jest ono miejscem o szczególnej randze historycznej poprzez związek z istotnymi wydarzeniami oraz ważnymi postaciami historycznymi: spoczywają tu tacy władcy Pomorza Gdańskiego, jak: Sambor I, Mściwój, Świętopełk i Mściwój II, a także opaci i biskupi. W Oliwie powstały również dokumenty, stanowiące dla Pomorza Gdańskiego najstarszą grupę źródeł pisanych np.: w 7 października 1587 r. król Zygmunt III Waza podpisał w Oliwie Pacta conventa. Obecnie Oliwa odgrywa istotną rolę w świadomości społecznej. Dawny kościół klasztorny jest nieprzerwanie związany z kultem, jako serce archidiecezji gdańskiej skupia najważniejsze wydarzenia religijne, patriotyczne i artystyczne.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Grudziądz – Zespół zabytkowych spichlerzy wraz z panoramą od strony Wisły
Grudziądzkie spichlerze pełniły funkcję przeładunkową i podobnie jak inne zlokalizowane w dużych ośrodkach obiekty tego rodzaju, zostały zbudowane w zwartej grupie, którą można uznać za świadomą kompozycję urbanistyczną. Omawiane założenie jest jednak unikatowe, stanowiło bowiem kompozycyjne domknięcie murów miejskich, tworząc integralną część systemu obronnego miasta. Spichlerze wybudowano na stromej skarpie wiślanej, co zaowocowało różną liczbą kondygnacji naziemnych poszczególnych budynków od strony miasta i rzeki (2-3 kondygnacje przy ul. Spichrzowej i 5-6 przy Wiśle) oraz wymusiło wzmocnienie spichlerzy licznymi przyporami. W efekcie powstał zespół zabudowy o niezwykłych walorach architektonicznych i urbanistycznych. Prawie wszystkie zachowane do czasów obecnych budynki datuje się na XVI – XVII w. Zabytkowe spichlerze, które na przestrzeni wieków wiele razy ulegały zniszczeniu, odbudowywano i konserwowano zachowując oryginalną formę, a w niektórych przypadkach wtórnie użyto starych cegieł.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Janów Podlaski – Stadnina koni
Stadnina koni w Janowie Podlaskim – Wygodzie jako zespół architektoniczno-krajobrazowy, założony w 1817 r. z przeznaczeniem na państwową hodowlę koni szlachetnych ras jest unikatowym zabytkiem w swej kategorii, nie posiadającym analogii w skali kraju. Największy rozkwit stadniny przypada na lata 1830-1860, kiedy zaprojektowano i zrealizowano zasadniczy schemat kompozycyjny założenia połączonego z miastem aleją na grobli i obudowanego wałem przeciwpowodziowym od strony Bugu. W ciągu 200 lat istnienia stadnina janowska zdobyła renomę przodującego ośrodka kontynuującego staropolskie tradycje, dlatego postrzegana jest dziś jako pomnik polskiej kultury hodowlanej.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Kielce – Dawny pałac biskupów i katedra
Dawny pałac biskupów oraz katedra (do pocz. XIX w. kościół kolegiacki) są głównymi dominantami kieleckiego Wzgórza Zamkowego. Szczególna wartość dla polskiego dziedzictwa kulturowego cechuje dawny pałac biskupi, jedyną w kraju zachowaną w tak dobrym stanie rezydencję z 1. poł. XVII w. Najwyższą wartość artystyczną prezentuje zachowany wystrój wnętrza pałacu ściśle powiązany z polską historią i kulturą doby baroku. Składają się na niego m.in. unikatowe stropy ramowe, z obrazami warsztatu Tomasza Dolabelli, polichromowane stropy belkowe, malowane fryzy podstropowe oraz sztukaterie. Katedra, która ma genezę średniowieczną, była wielokrotnie przebudowywana zaś jej obecna forma ukształtowana została etapami od końca XVI do 1 poł. XVIII w., częściowo przy wtórnym wykorzystaniu romańskich ciosów. Świątynia stanowi ważny przykład nowożytnej architektury sakralnej i jest skarbnicą wielu cennych dzieł sztuki, spośród których na uwagę zasługują m.in. późnobarokowy ołtarz główny oraz renesansowy nagrobek Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Kraków- Kopiec Kościuszki z otoczeniem
Kopiec Tadeusza Kościuszki wraz z kaplicą bł. Bronisławy, dawnymi koszarami fortu nr 2 „Kościuszko” i Aleją Jerzego Waszyngtona stanowią zespół zabytkowy o najwyższych wartościach historycznych, kompozycyjnych i krajobrazowych. Kopiec Kościuszki jest dokumentem polskiego patriotyzmu, symbolem dążeń niepodległościowych narodu polskiego pozbawionego państwowości. Jest także wybitnym dziełem inżynierii i znaczącym dla Krakowa elementem krajobrazu kulturowego. Kopiec usypano na wzgórzu bł. Bronisławy w Krakowie w latach 1820-1823 dzięki ofiarności wszystkich warstw społecznych, uczestniczących w powszechnej składce. Stał się on zatem własnością narodową i w czasach zaborów uważany był za ostatni skrawek niepodległej Polski.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Nieborów i Arkadia – Zespół pałacowo ogrodowy i ogród sentymentalno-romantyczny

Zespół pałacowo-ogrodowy w Nieborowie i ogród sentymentalno-romantyczny w Arkadii należą do elitarnej w skali kraju grupy autentycznych, integralnych przykładów dawnej, wiejskiej rezydencji magnackiej skupiającej w swoich granicach rozwiązania o charakterze reprezentacyjnym, gospodarczym i przemysłowym. Zarówno obiekt w Nieborowie, jak i Arkadii cechuje wysoka wartość artystyczna przejawiająca się zarówno w formie architektury rezydencjonalnej, jak i w realizacjach sztuki ogrodowej.Zespół pałacowo-ogrodowy w Nieborowie posiada czytelny układ przestrzenny z zachowanymi charakterystycznymi elementami struktury ogrodu regularnego i krajobrazowego, a także w znacznym stopniu oryginalnym tworzywem roślinnym i układem wodnym. Barokowy pałac, wraz z autentycznym układem i wyposażeniem wnętrz, zbiorami sztuki, biblioteką i archiwum stanowi ewenement w skali kraju, i jest jedną z najlepiej zachowanych rezydencji polskiej magnaterii. Ogród w Arkadii założony w 1778 r. należy do pierwszych w Polsce, powstałych pod wpływem szkoły angielsko-chińskiej, kompozycji o cechach początkowo sentymentalnych, wzbogaconych później o rys romantyczny.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Gościkowo-Paradyż – Pocysterski zespół klasztorny
Zespół klasztorny w Gościkowie-Paradyżu jest jednym z najcenniejszych zabytków sztuki sakralnej na terenie województwa lubuskiego o zachowanej pierwotnej kompozycji przestrzennej i relacji z otoczeniem. Opactwo w Paradyżu jest zabytkiem o szczególnej randze historycznej poprzez rolę w polityce państwowej związaną ze swoim strategicznym położeniem. Jako najdalej wysunięty na zachód przyczółek odradzonego po rozbiciu dzielnicowym królestwa, Paradyż stał się przedmiotem zainteresowania Władysława Łokietka, który w 1327 r. objął klasztor swoją opieką. Istotny wpływ na proces polonizacji konwentu miał także cystersa Jakub z Paradyża – teolog i filozof. Jego inicjatywie należy przypisać wydanie bulli papieskiej, w której papież Bonifacy IX nakazał wszystkim cystersom na terenie Polski kształcić się na Akademii Krakowskiej. Rangę Paradyża podkreślają jego związki z wybitnymi osobistościami, mężami stanu, politykami np.: Marek Łętowski – sekretarz Zygmunta III Wazy, wychowawca Władysława IV czy Paweł Sapieha – sekretarz wielki litewski.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Radruż – Zespół cerkiewny
Zespół cerkwi pw. św. Paraskewy w Radrużu jest jednym z najcenniejszych przestrzennych założeń cerkiewnych na terenie kraju. Założenie wyróżnia się wyjątkowymi wartościami jako ważne materialne świadectwo tradycji artystycznych Kościołów wschodnich na ziemiach Rzeczypospolitej.
Cerkiew, która zbudowana została prawdopodobnie na przełomie XVI i XVII wieku, zaliczana jest do najstarszych drewnianych świątyń obrządku wschodniego zachowanych na terenie Polski. Świątynia stanowi bezcenny przykład indywidualnych rozwiązań będących lokalną próbą adaptacji cech cerkwi murowanych. Wyjątkowy jest również wystrój i wyposażenie wnętrza, na które składają się m.in. XVII-wieczna figuralno-ornamentalna polichromia na ścianie ikonostasowej oraz w sanktuarium, a także architektoniczny ikonostas z 58 ikonami z XVII-XVIII w. i dwa osiemnastowieczne ołtarze boczne.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Sandomierz – Historyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy
Sandomierz jest jednym z najstarszych i najważniejszych ośrodków miejskich w Polsce, odgrywającym, zwłaszcza w dobie Piastów i Jagiellonów szczególną rolę polityczną, gospodarczą oraz kulturalną. Dogodne położenie miasta na szlaku handlowym z Rusią i Litwą oraz na handlowym szlaku wiślanym uczyniło z Sandomierza zamożny ośrodek, w którym kwitło życie kulturalne. Znaczenie Sandomierza wzmacniała ponadto kolegiata, dzięki swojej wysokiej pozycji w hierarchii Kościoła w Polsce. W obszarze historycznego Sandomierza znajdują się liczne zabytki należące do najwyższej klasy dzieł architektury, rzeźby i malarstwa. Najcenniejsze z nich to m.in.: katedra pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Panny Marii z freskami w stylu rusko-bizantyńskim, znajdujący się nieopodal gotycki dawny dom mansjonarzy zw. Domem Długosza, późnoromański kościół pod wezwaniem św. Jakuba z klasztorem dominikanów czy średniowieczny układ urbanistyczny miasta z prostokątnym rynkiem i geometryczną siatką ulic, otoczony pozostałościami murów miejskich.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Szalowa – kościół parafialny św. Michała Archanioła
Późnobarokowy, wzniesiony w pierwszej połowie XVIII w., kościół pw. św. Michała Archanioła w Szalowej jest jedną z najcenniejszych drewnianych świątyń na terenie Polski. Wnętrze kościoła łączy w typowy dla baroku sposób w jedną spójną całość elementy architektoniczne oraz wystrój malarski i rzeźbiarski, a jego poziom artystyczny stawia świątynię w rzędzie najcenniejszych zabytków swojej epoki. Na uwagę zasługują nietypowe rozwiązania: ukośne ustawienie kolumn międzynawowych oraz faliste wykroje belki tęczowej i łuków arkad, a także cenne elementy rokokowo-barokowego wystroju i wyposażenia, m.in.: polichromia ścian z elementami iluzjonistycznymi powiązana z rzeźbiarskimi przedstawieniami figuralnymi, bogaty detal architektoniczny czy zespół kolumnowych ołtarzy.
Kościół w Szalowej od momentu powstania pełni nieprzerwanie swoją pierwotną funkcję służąc miejscowej społeczności jako katolicka świątynia parafialna oraz jest miejscem lokalnego kultu obrazu św. Jana Kantego trwającego w parafii od XVII w.

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Katowice – Gmach Województwa i Sejmu Śląskiego oraz zespół katedralny

Gmach administracji państwowej zbudowano przed wojną, w latach 1924-1929. Budowę zespołu katedralnego rozpoczęto w 1927 r. Do 1939 r. wzniesiono gmach kurii, samą świątynię ukończono w 1955 r. Archikatedra wzniesiona została w stylu zmodernizowanego klasycyzmu, a w jej wnętrzu dominują formy „kryształkowe”, utożsamiane z tzw. „szkołą krakowską”. Głównymi akcentami gmachu kurii są z kolei neobarokowe hełmy (formy barokowe kojarzone były wówczas na Górnym Śląsku z ważnym dla polskiej tożsamości narodowej Krakowem).

Więcej informacji dostępnych jest na portalu zabytek.pl

Narodowy Instytut Dziedzictwa koordynuje realizację procedury występowania z wnioskiem do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w sprawie uznania przez Prezydenta RP zabytku nieruchomego za Pomnik Historii. NID wydaje opinię co do zasadności uznania obiektu za Pomnik Historii oraz przygotowuje projekt rozporządzenia Prezydenta RP wraz z uzasadnieniem i załącznikiem graficznym. Instytut monitoruje także ich stan, a poprzez organizację corocznych Spotkań Opiekunów Pomników Historii promuje i buduje ich silną markę. NID jest także właścicielem oficjalnego logotypu Pomnika Historii.

Pomnik Historii to jedna z pięciu form ochrony zabytków wymienionych w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 2003 r. Terminem tym określa się zabytek nieruchomy o szczególnym znaczeniu dla kultury naszego kraju. Rangę Pomnika Historii podkreśla fakt, że jest on ustanawiany przez Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej specjalnym rozporządzeniem na wniosek Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Pomniki Historii ustanawiane są od 1994 r. Z każdym rokiem, lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Znajdują się na niej obiekty o szczególnych wartościach materialnych i niematerialnych oraz znaczeniu dla dziedzictwa kulturowego naszego kraju. Do elitarnego grona Pomników Historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.

Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 81 zabytkom.

Więcej informacji na stronie www.nid.pl i zabytek.pl